جوان آنلاین: جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا با ابراز نگرانی از وضعیت نظامی متحدانش در اروپا، فروپاشی احتمالی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در شرایط دشوار کنونی اوکراین در جنگ با روسیه را فاجعه‌آمیز خوانده و گفته است: «بدترین مسئله‌ای که می‌توان تصور کرد این است که ناتو به سمت ازهم‌گسیختن حرکت کند و این واقعه، برای امریکا، اروپا و جهان فاجعه‌بار خواهد بود.» ابراز نگرانی بایدن درباره فروپاشی ناتو با توجه به روند‌ها و رویداد‌هایی که این سازمان نظامی غربی در سال‌های اخیر تجربه کرده است، معنا پیدا می‌کند. اختلافات بین اعضای اروپایی ناتو درباره رویکرد این سازمان نظامی در قبال جنگ اوکراین و چگونگی کمک‌های نظامی به کی‌یف تشدید شده است. چالش‌های فراروی ناتو را می‌توان در دو سطح چالش‌های ماهوی و اساسی که موجودیت آن را زیر سؤال می‌برد و چالش‌های نظامی و عملیاتی که کارایی این سازمان نظامی را مورد تردید قرار داده است، طبقه‌بندی کرد که البته هر دوی آن‌ها این سازمان نظامی را در معرض آزمون‌های سختی قرار داده است.
اختلافات فزاینده
«ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو اخیراً طرح ایجاد صندوق مشارکتی برای تأمین مالی اوکراین در پنج سال به مبلغ ۱۰۰میلیارد دلار را پیشنهاد کرد. وی مدعی شد با وجود حمایت اعضای ناتو از اوکراین، این میزان حمایت کافی نیست و اوکراین به حمایت بیشتری نیاز دارد. دبیر کل ناتو پیش از این هم تأکید کرده بود حمایت درازمدت و قابل پیش‌بینی از اوکراین این پیام را به روسیه می‌فرستد که نمی‌تواند پیروز جنگ باشد. به رغم این موضع قاطع دبیرکل ناتو در حمایت از اوکراین، برخی اعضای ناتو به صراحت با این امر مخالفت کرده‌اند. در این زمینه می‌توان به موضع‌گیری‌های مجارستان و اسلواکی اشاره کرد. وزیر خارجه اسلواکی گفته است این کشور تمایل دارد در زمینه بشردوستانه و نه تسلیحاتی به اوکراین کمک کند و تأکید کرد که این کشور قصد ندارد در تأمین تسلیحات ویژه ناتو برای اوکراین مشارکت کند. همچنین پس از مخالفت مجارستان با کمک ۵۰میلیارد یورویی اتحادیه اروپا به اوکراین، بروکسل تهدید کرد در صورتی که بوداپست کمک به کی‌یف را وتو کند، به اقتصاد مجارستان ضربه خواهد زد. در نتیجه این تهدید، مجارستان در نهایت با بی‌میلی به اعطای این کمک به اوکراین رأی مثبت داد، با این حال مقامات ارشد این کشور به دفعات با رویکرد ناتو در قبال روسیه در ارتباط با جنگ اوکراین مخالفت کرده‌اند، البته مقامات ارشد ناتو به معضلات و چالش‌های جدی که ناتو با آن‌ها مواجه است، اذعان کرده‌اند. «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ دراواسط فوریه ۲۰۲۴ گفت که در این سازمان نظامی غربی «مشکلاتی جدی» وجود دارد و تأکید کرد: «ما هم اکنون توجه زیادی به موضوع افزایش تولید نظامی معطوف کرده‌ایم. کارخانه‌های جدیدی در دست ساخت هستند و تولید رو به افزایش است، اما لازم است فوراً اقدامات بیشتری صورت گیرد.» دبیرکل ناتو در حالی این مسائل را مطرح کرد که رسانه‌ها و مقام‌های غربی به دلیل تشدید روند شکست‌های اوکراین در میدان نبرد با روسیه و مبهم‌بودن تصویب نهایی ده‌ها میلیارد دلار کمک درخواستی دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا برای کی‌یف در کنگره امریکا، زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند. سخنان «استولتنبرگ» درباره وجود مشکلات جدی در این ائتلاف نظامی غربی در حالی ابراز شده است که او تا قبل از این، همواره نسبت به نیرومندی این سازمان نظامی در مواجهه با تهدیدات و چالش‌ها تأکید می‌کرد. به ویژه از آغاز جنگ روسیه و اوکراین در اواخر فوریه ۲۰۲۲ استولتنبرگ بر آمادگی ناتو برای مقابله با روسیه داد سخن داده و در عین حال تمایل زیادی برای بزرگنمایی تهدید ادعایی از جانب مسکو علیه کشور‌های ناتو به خصوص کشور‌هایی مانند لهستان و جمهوری‌های سه‌گانه بالتیک داشت.
مسئله جنگ اوکراین
در سومین سال جنگ اوکراین که با پیروزی‌های پی‌در‌پی روسیه و شکست‌های اوکراین به خصوص ناکامی ارتش اوکراین در ضدحملات علیه نیرو‌های روسی و کاهش محسوس کمک‌های غرب به کی‌یف همراه شده، دبیر کل ناتو به ناچار موضعی متفاوت اتخاذ کرده است. استولتنبرگ در سخنانی پیش از نشست وزرای دفاع ناتو در بروکسل در فوریه ۲۰۲۴ اذعان کرد که این ائتلاف هیچ گونه تهدید نظامی فوری برای کشور‌های عضو از جانب روسیه نمی‌بیند. استولتنبرگ گفت: «ما هیچ تهدید نظامی فوری برای هیچ یک از کشور‌های متحد نمی‌بینیم، اما وجود خطر حملات ترکیبی دائمی وجود دارد، از جمله حملات سایبری و سایر اقدامات با ماهیت ترکیبی علیه متحدان.»
مقامات ارشد امریکایی و ناتو بر این گمان هستند که پیروزی روسیه در جنگ اوکراین آن هم در مجاورت ناتو به معنای بی‌اعتباری این سازمان نظامی و گسترش هر چه بیشتر نفوذ و قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی روسیه خواهد شد و معادلات امنیتی، نظامی و سیاسی را در اروپا به ضرر غرب تغییر خواهد داد، با این حال مسکو بار‌ها بر نادرستی تهدیدانگاری روسیه علیه کشور‌های عضو ناتو از جانب مقامات ارشد ناتو و غربی تأکید کرده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در مصاحبه‌ای تأکید کرد که مسکو به کشور‌های ناتو حمله نخواهد کرد و این برای روسیه هیچ معنایی ندارد. به گفته او سیاستمداران غربی مرتباً مردم خود را با تهدید خیالی روسیه می‌ترسانند.
ناتو و چالش ترامپ
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق امریکا و نامزد پیشتاز جمهوری‌خواهان برای انتخابات ریاست جمهوری آتی این کشور در اواسط فوریه ۲۰۲۴ هشدار داد که روسیه می‌تواند با آن دسته از اعضای ناتو که به حد کافی در پرداخت سهم خود از هزینه‌های این پیمان مشارکت نمی‌کنند، «هر کاری که می‌خواهد بکند.» ترامپ پیش از آن نیز گفته بود: «امریکا تاوان ناتو را می‌دهد و ما منفعت چندانی از آن نمی‌بریم. اگر روزی به کمک آن‌ها نیاز داشته باشیم و فرض بگیریم که به ما حمله شود، تصور نمی‌کنم آن‌ها به کمک ما بیایند.» موضع‌گیری جدید ترامپ در قبال حمله احتمالی روسیه به اعضای ناتو و بی‌تفاوتی امریکا درباره آن بار دیگر مسئله روابط امریکا با ناتو و اعضای آن را مطرح ساخته است. ترامپ در دوران ریاست جمهوری خود بار‌ها اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را به دلیل تخصیص ندادن ۲ درصد از تولید ناخالص ملی خود برای امور دفاعی و نیز عدم‌مشارکت کافی در هزینه‌های ناتو مورد سرزنش قرار داده بود، ضمن اینکه او حتی ناتو را سازمانی منسوخ تلقی کرده بود که دیگر مفید نیست. ترامپ همچنین از نحوه مشارکت اعضای اروپایی این سازمان نظامی چه در تأمین هزینه‌های آن و چه درباره اختصاص بودجه کافی برای امور نظامی شکایت کرده بود. او بار‌ها از اینکه ایالات‌متحده به شکلی غیرمنصفانه، بیشتر از سهم خود به ناتو پرداخت می‌کند، انتقاد کرده بود. اکنون دونالد ترامپ این تهدید بی‌سابقه را علیه اعضای اروپایی ناتو مطرح ساخته است که در صورت بی‌اعتنایی به خواسته او برای مشارکت بیشتر در هزینه‌های این سازمان نظامی غربی، در صورت حمله احتمالی روسیه به اعضای ناتو، واشینگتن واکنشی به این مسئله نشان نخواهد داد. این در حالی است که اصل دفاع جمعی و مشترک در قلب ناتو قرار دارد که در قالب ماده۵ اساسنامه این سازمان نظامی به آن پرداخته شده است. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو با انتقاد از اظهارات دونالد ترامپ گفته است: «این اظهارات جان امریکایی‌ها و اروپایی‌ها را به خطر خواهد انداخت.» «چارلز میشل» رئیس شورای اروپا هم درپی اظهارات انتقادی ترامپ درباره روابط واشینگتن با متحدان ناتو بر ضرورت دستیابی فوری به خودمختاری راهبردی اتحادیه اروپا و سرمایه‌گذاری در حوزه دفاعی تأکید کرد.
تلاش برای لاپوشانی
موضع‌گیری دبیر کل ناتو درباره وجود مشکلات در ناتو، با رویکرد خاصی صورت گرفته است. وی با خودداری از اشاره به چالش‌های اصلی فراروی ناتو از قبیل بازتعریف حضور امریکا در ناتو در صورت انتخاب دوباره دونالد ترامپ با توجه به زیر سؤال رفتن فلسفه وجودی آن از جانب ترامپ و نیز تشدید اختلافات بین اعضای ناتو بر سر تداوم کمک‌ها به اوکراین، تلاش کرده است معضلات فراروی این سازمان نظامی را بیشتر از جنبه‌های تاکتیکی و عملیاتی پررنگ کند. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو در کنفرانس مونیخ گفت: «ما از نظر نظامی نیرومندتر از روسیه هستیم، اما در عین حال جنگ در اوکراین نشان داد ما شکاف‌های جدی داریم. به عنوان نمونه، درباره نگهداری سلاح، ما سیستم‌های مدرن داریم، اما به قطعات یدکی، تعمیر، نگهداری و مهمات نیاز داریم. در اوایل جنگ ما با کمبود منابع روبه‌رو شدیم، اکنون تعداد آن‌ها بسیار کم شده است. اکنون باید روی چگونگی افزایش تولید مهمات تمرکز کنیم.»
مشخص است که برخلاف گزافه‌گویی‌های سران ناتو در اوایل جنگ اوکراین درباره آمادگی کامل این سازمان نظامی، به دلیل اینکه ناتو و کشور‌های عضو آن در چند دهه اخیر با هیچ چالش نظامی جدی مواجه نبوده است، بنابراین در عمل آمادگی نظامی آن برای ورود به جنگ احتمالی با روسیه در سطحی نازل است. مقامات ارشد ناتو به این مهم پی برده و زنگ خطر از جانب دبیر کل ناتو نیز در همین ارتباط به صدا درآمده است. در این مورد می‌توان به آشکارشدن ناکارآمدی برخی تسلیحات غربی در جنگ اوکراین از جمله تانک‌ها و خودرو‌های زرهی اشاره کرد.
